Irena Kosmowska urodziła się w Warszawie 20 grudnia 1879 roku w rodzinie inteligenckiej. Jej ojciec, Wiktoryn Kosmowski był lekarzem. Matka również Irena z domu Kozłowska, pochodziła z rodziny ziemiańskiej. Dzieciństwo i młodość Ireny Kosmowskiej przypadły na okres szczególnie natężonej rusyfikacji szkolnictwa.Kosmowska pobierała naukę najpierw w domu, a następnie na tajnej pensji prowadzonej przez Zuzannę Morawską. Po ukończeniu szkoły u Morawskiej Irena Kosmowska zapisała się w 1898 r. do szkoły gospodarczej dla córek ziemiańskich, prowadzonej przez generałową Zamojską w Kuźnicach pod Zakopanem. Na okres zakopiański przypada również zawiązanie się przyjaźni i sympatii Kosmowskiej z młodym utalentowanym kompozytorem Mieczysławem Karłowiczem. Przyjaźń ta dotrwała, aż do tragicznej śmierci Karłowicza w Tatrach w roku 1909. W latach 1905-1909 z przerwami studiowała jako wolna słuchaczka historię i literaturę na uniwersytecie we Lwowie.

W okresie przerwy w studiach Kosmowska podjęła pracę nauczycielki w szkole gospodarczej dla dziewcząt, prowadzonej przez Zjednoczone Koło Ziemianek w Mirosławicach. Jednak w roku 1907 porzuciła tę pracę i zerwała kontakt z jej kierowniczkami. Skłoniły ją do tego względy ideowe. Nie godziła się z ideą "pracy dla ludu", pragnęła podjąć pracę "z ludem". Ukształtowanie się jej jako działaczki ludowej dokonało się w czasie pracy w redakcji tygodnika ludowego "Zaranie" i udziału w ruchu chłopskim, zwanym zaraniarskim. Ruch ten zrodził się w latach rewolucji 1905-1907. 9 grudnia 1906 r. w Tłuszczu pod Warszawą powstało Towarzystwo Kółek Rolniczych im. S. Staszica, w którym Kosmowska pełniła przez kilka lat funkcję sekretarza. Kółka zajmowały się propagandą wiedzy agrotechnicznej oraz szerzeniem oświaty i czytelnictwa na wsi, organizowały kursy fachowe, propagowały spółdzielczość. Powiązane były ściśle z czasopismami "Siewba" i "Zaranie". Po zamknięciu w roku 1908 przez władze carskie czasopisma "Siewba", kółka rolnicze im. Staszica związały się ściśle z "Zaraniem", którego redaktorzy i współpracownicy stali się ideowymi i organizacyjnymi kierownikami tej pracy. Do grona kierowniczych działaczy kółek należała Kosmowska. W latach 1908 -1915 Kosmowska była stałą współpracowniczką "Zarania". Prowadziła dział kulturalno-oświatowy, a jednocześnie sekretariat redakcji. Była to w ówczesnych warunkach praca trudna i odpowiedzialna. Kosmowska odpisywała na listy czytelników wiejskich, prowadziła rozmowy z odwiedzającymi redakcję chłopami i wykonywała szereg różnych prac bieżących. Chłopi chętnie czytali jej artykuły. Część ich Kosmowska publikowała pod pseudonimem "Jasiek z Lipnicy". Pisała stylem jasnym, prostym, tak aby mógł ją zrozumieć każdy czytelnik wiejski, ale jednocześnie starała się o nadanie swym artykułom pięknej literackiej formy. Od 1911 r. zaczął ukazywać się dodatek do "Zarania" pt. "Świt-Młodzi idą", a od 1912 r. "Sprawy szkolne".

Kosmowska opiekowała się chłopskimi poetami m.in. Jantkiem z Bugaja (pseudonim Antoniego Kucharczyka), Michałem Łazarczykiem, Józefem Pawelczykiem, Kajetanem Sawczukiem. Współpracowała także z Polskim Towarzystwem Krajoznawczym, pisywała artykuły na tematy krajobrazowe, zapoznawała z życiem bratnich narodów słowiańskich. Szczególnie bliskie Kosmowskiej stały się szkoły gospodarcze, zwane też rolniczymi. Pierwszą szkolę rolniczą założono w roku 1900 w Otrębusach pod Warszawą i nazwano ją Pszczelinem. W końcu 1904 r. otwarto w Kruszynku pod Włocławkiem nową szkołę rolniczą dla dziewcząt. W 1913 r. odbyło się otwarcie szkoły w Krasieninie pod Lublinem założonej przez Irenę Kosmowską. Dojeżdżała często z Warszawy do Krasienina i sama wykładała język polski, historię, organizowała dyskusje z młodzieżą. W 1912 r. uczestniczyła w zjeździe, na którym powołano Komisję Tymczasową Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. Współpracowała ze Związkiem Chłopskim.

W latach pierwszej wojny światowej działała w Polskiej Organizacji Wojskowej. W maju 1915 r. władze carskie wpadły na trop antycarskiej działalności "Zarania", dokonały aresztowań w redakcji. Została aresztowana również Kosmowska. Przebywała ona w więzieniu warszawskim, później wywieziono ją do Moskwy i osadzono w więzieniu na Tagance. Zwolniona za kaucją w skutek starań rodziny. Następnie zgłosiła się do działającego w Petersburgu Polskiego Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny i podjęła pracę w Komisji Oświatowej. Prowadziła kurs przygotowawczy dla ochroniarek i nauczycielek. Wygłaszała odczyty w Socjalistycznym Stowarzyszeniu "Promień'', działającym wśród robotników polskich. Pisywała artykuły do "Głosu Polskiego", wydawanego w Petersburgu. w końcu 1917 r. udała się przez Finlandię i Szwecję w drogę powrotną do kraju. w styczniu 1918 r. powróciła do Warszawy i przystąpiła do pracy w powstałym w czasie wojny Polskim Stronnictwie Ludowym. Weszła w skład redakcji tygodnika "Wyzwolenie", organu PSL. Uczestniczyła aktywnie w nadzwyczajnym zjeździe PSL w Warszawie. Również po powrocie do kraju Kosmowska zajęła się energicznie przygotowaniami do uruchomienia, nieczynnej w czasie wojny, szkoły w Krasieninie. w 1919r. przy pomocy Instytutu Oświaty i Kultury im. Staszica szkoła została otwarta.

O autorytecie Kosmowskiej świadczy fakt umieszczenia jej na liście członków Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej, powstałego 7 listopada 1918 r. w Lublinie. Zajęła w nim stanowisko wiceministra. w roku 1919 Kosmowska została posłem do Sejmu Ustawodawczego z okręgu lubelskiego. Wybierano ją w tym okręgu trzykrotnie, aż do roku 1930. w Sejmie Ustawodawczym pracowała w Komisji Spraw Zagranicznych pełniąc funkcję sekretarza. Od 1921 r. reprezentowała Polskę w Międzynarodowej Unii Parlamentarnej. Przez całe dwudziestolecie międzywojenne Kosmowska wykazywała zainteresowania spółdzielczością. Na rok przed wybuchem II wojny światowej napisała artykuł pt. "Czy młodzież ma stronić od polityki". 14 września 1930 r. została zaaresztowana za to, że w przemówieniu na wiecu w Lublinie ostro zaatakowała Józefa Piłsudskiego. Osadzono ją w więzieniu na zamku lubelskim. O procesie Kosmowskiej pisała cała prasa krajowa. Wykonanie wyroku zostało uchylone przez prezydenta. Przeprowadzone w 1930 r. słynne wybory "brzeskie", które zostały sfałszowane, pozbawiły Kosmowską mandatu poselskiego. w tych latach Kosmowska przeżyła ciężkie chwile. 15 lutego 1930 r. zmarł jej ojciec, a 29 grudnia 1932 r. również matka. w tym czasie utraciła także ciotkę, która otaczała ją serdeczną opieką. Na dodatek zwolniono ją z pracy w seminarium dla nauczycielek, w którym uczyła od 1919 r. w ostatnich latach przed wojną zbliżyła się Kosmowska do socjalistów i komunistów. Współdziałała z działaczami Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom.

Po wybuchu II wojny światowej włączyła się do pracy podziemnej ruchu ludowego. Organizowała pomoc i opiekę nad ludowcami uciekinierami. W latach 1940-1942 pracowała w Powszechnym Zakładzie Ubezpieczeń. w nocy z osiemnastego na dziewiętnastego sierpnia 1942 r. została aresztowana przez gestapo wraz ze współlokatorami i osadzona na Pawiaku w Warszawie. Następnie Niemcy przewieźli ją do więzienia w Berlinie, potem do obozu pracy Mahlow, wreszcie do szpitala Wittenau w Berlinie, w którym przebywała osiem miesięcy. Podczas jednego z nalotów została ranna w nogę. Ciężko chora i wycieńczona zmarła 21 sierpnia 1945 r. w szpitalu w dzielnicy Berlin-Buch.

Prochy Kosmowskiej przewiezione zostały specjalnym samolotem do Warszawy. 21 stycznia 1961 r. odbyły się uroczystości pogrzebowe z udziałem przedstawicieli najwyższych władz państwowych, partii i stronnictw politycznych. Kosmowska spoczęła w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Irena Kosmowska należała do wybitnych działaczy polskiego ruchu ludowego. Przyczyniła się do jego kształtowania i rozwoju. w realizacji hasła: "Ziemia, wiedza i władza dla ludzi", widziała przyszłość polskiej wsi, jej awans gospodarczy i kulturalny oraz uczynienie chłopów rzeczywistymi współgospodarzami państwa. Tej idei poświęciła swoje życie.